Behawioryzm to teoria psychologii, która skupia się na badaniu obserwowalnych zachowań, a nie wewnętrznych procesów psychicznych, takich jak myśli i emocje. Behawioryści wierzą, że zachowanie jest kształtowane przez środowisko poprzez proces warunkowania, który polega na kojarzeniu bodźca z reakcją. Korzenie behawioryzmu sięgają pracy Iwana Pawłowa, rosyjskiego fizjologa, który odkrył warunkowanie klasyczne pod koniec XIX wieku. Pawłow zaobserwował, że psy można wytrenować do ślinienia się w odpowiedzi na dźwięk dzwonka, jeśli dźwięk ten był wielokrotnie łączony z prezentacją jedzenia. Doprowadziło to do idei, że zachowanie może być modyfikowane poprzez użycie uwarunkowanych bodźców. Najwybitniejszym behawiorystą XX wieku był B.F. Skinner, który opracował teorię warunkowania operacyjnego. Według Skinnera, zachowanie jest kształtowane przez konsekwencje, które po nim następują. Jeśli zachowanie jest wzmocnione nagrodą, jest bardziej prawdopodobne, że zostanie powtórzone w przyszłości. Jeśli zachowanie jest karane, jest mniej prawdopodobne, że zostanie powtórzone. Skinner uważał, że zachowanie jest zdeterminowane przez środowisko, a wolna wola jest iluzją. Twierdził, że wszystkie zachowania są wynikiem warunkowania i że nawet pozornie dobrowolne zachowania są kształtowane przez konsekwencje, które za nimi idą. Skinner wierzył, że behawioryzm może być wykorzystany do wyjaśnienia wszystkich aspektów ludzkiego zachowania, od nabywania języka po interakcje społeczne. Behawioryzm miał znaczący wpływ na dziedzinę psychologii, szczególnie w zakresie teorii uczenia się i terapii behawioralnej. Terapia behawioralna jest formą psychoterapii, która opiera się na zasadach behawioryzmu. Ma ona na celu modyfikację niedostosowanych zachowań przy użyciu takich technik jak wzmacnianie, karanie i wygaszanie. Pomimo swojego wkładu w dziedzinę psychologii, behawioryzm był również przedmiotem krytyki. Jednym z głównych zarzutów jest to, że ignoruje on rolę wewnętrznych procesów psychicznych w kształtowaniu zachowania. Podczas gdy behawioryści twierdzą, że wszystkie zachowania mogą być wyjaśnione przez warunkowanie, krytycy twierdzą, że wewnętrzne procesy, takie jak myśli, emocje i motywacje, również odgrywają znaczącą rolę w określaniu zachowania. Inna krytyka behawioryzmu polega na tym, że nadmiernie upraszcza on ludzkie zachowanie, redukując je do zestawu skojarzeń bodziec-reakcja. Krytycy twierdzą, że ludzkie zachowanie jest znacznie bardziej złożone niż to, i że wpływa na nie szereg czynników, w tym kultura, socjalizacja i wartości osobiste. W odpowiedzi na tę krytykę, niektórzy psychologowie opracowali alternatywne podejścia do zrozumienia ludzkiego zachowania. Na przykład psychologia poznawcza podkreśla rolę wewnętrznych procesów umysłowych w kształtowaniu zachowania, podczas gdy psychologia humanistyczna skupia się na subiektywnych doświadczeniach jednostki i jej rozwoju osobistym.

Podsumowując, behawioryzm jest teorią psychologii, która skupia się na badaniu obserwowalnego zachowania, a nie wewnętrznych procesów psychicznych. Podkreśla rolę uwarunkowań w kształtowaniu zachowania i wywarł znaczący wpływ na dziedzinę psychologii, szczególnie w zakresie teorii uczenia się i terapii behawioralnej. Jednak behawioryzm był również przedmiotem krytyki za zbytnie uproszczenie ludzkiego zachowania i ignorowanie roli procesów wewnętrznych. W rezultacie pojawiły się alternatywne podejścia do zrozumienia ludzkiego zachowania, które uwzględniają złożoność i różnorodność ludzkiego doświadczenia.